مختصری در مورد آی سی های رگولاتور: همه می دونن که تقریبا هر دستگاه الکترونیکی به یک تغذیه ی DC نیاز داره کهیو پی اس این منبع DC باید در مقابل تغییرات ورودی(برق شهر) و همچنین تغییرات یو پی اس تبریزبار(مصرف کننده) تثبیت شده باشه، پس در واقع مدارات مجتمع رگولاتور از عناصر ولتاژ مرجع(مثل دیودهای زنر) برای تثبیت ولتاژ استفاده می کنند.
آی سی های رگولاتور متداول معمولا 3 پایه(مثل سری 78xx) یا 5 پایه(مثل L200) یا بیشتر (مثل LM723 با 14 پایه) می باشند. دسته ای از رگولاتور های سه پایه مثل سری 78xx دارای ولتاژ ثابت اند و گروهی دیگه از سری LM، ولتاژ خروجی شان قابل تنظیم است. آی سی باتری یو پی اس های سری 78xx که دو رقم آخر بیانگر ولتاژ ثابت خروجی است جریان 1 آمپر رو تامین می کنن و از 5 تا 24 ولت موجودند. مثلا شماره ی 7808 دارای ولتاژ 24 و جریان 1 آمپر است. xx می تونه اعداد 05، 06، 08، 10، 12، 15، 18 یا 24 باشه. رگولاتور های سری LM با ولتاژ های متغیر موجودند و رگولاتور بسیار دقیق و جالب یو پی اس تبریز LM723 که دارای 14 پایه است، ولتاژ خروجی متغیر 2 تا 37 و جریان 150 میلی آمپر رو بدون ترانزیستور خارجی تامین میکنه که با افزودن ترانزیستور تا 10 آمپر قابل افزایشه.
رگولاتوری که در اینجا می خواهیم ازش در ساختباتری یو پی اس یک منبع تغذیه استفاده کنیم، آی سی سه پایه LM317 است. این رگولاتور مشخصات مناسبی داره که براحتی می تونه به عنوان یه منبع تغذیه ی آزمایشگاهی یا به عنوان منبع تغذیه ی پروژه های الکترونیکی استفاده بشه.یو پی اس ولتاژ متغیر خروجی که این آی سی در اختیار می گذاره در رنج 1.2 تا 37 تغییر می کنه، همچنین حداکثر جریان خروجی تا 1.5 آمپر و درصد رگولاسیون 0.1 درصد که بسیار مناسب می باشد. اگر جریان 1.5 آمپر براتون کافی نیست می تونید از LM338 با 5 آمپر جریان استفاده کنید و همچنین زوج منفی LM317، آی سی LM337 است که ولتاژ منفی 1.2- تا 37- رو تامین میکنه.
یو پی اس
اجزا مورد نیاز
مشخصه که بعضی از اجزا می تونن باتری یو پی اس بدون اینکه خللی در کار مدار بوجود بیارن حذف بشن، مثلا فیوزها فقط برای محافظت مدار هستند و وجودشون الزامی نداره. همچنین ولت متر و آمپر متر در صورتی مفیدند که بخواهیم یک منبع تغذیه ی آزمایشگاهی بسازیم ولی در مورد پروژه ها وجودشون ضرورتی نداره. در مورد فن هم در صورت وجود، در جریان های بالا منبع خنک تر خواهد بود و می تونه بسته یو پی اس تبریزبه نظر شما حذف بشه و Heatsink کفایت میکنه. واضحه که به جای پل یکسوساز می تونید از چهار دیود به صورت مجزا استفاده کنید و پل رو خودتون بسازید اما PIV و جریان رو در نظر بگیرید.
شماتیک مدار
همون طور که ملاحظه می کنید عملکرد این مدار بسیار ساده است. ترانسفورماتور برق شهر رو به دو خروجی 9 ولت (18 ولت در مجموع) تبدیل میکنه و 18 ولت سینوسی وارد پل یکسوساز میشه و به صورت تمام موج یکسو میشه و خازن ضرفیت بالای C1 ریپل ولتاژ رو کم میکنهیو پی اس تبریز و در واقع به عنوان صافی عمل میکنه. بعد از اون ولتاژ رگوله نشده ی DC وارد رگولاتور میشه و پس از تثبیت شدن، خروجی از پایه ی Out گرفته میشه و مقدارش بوسیله یو پی اسپتانسیومتری که در پایه Adjust وجود داره تنظیم میشه و خازن C2 که به صورت موازی با بار قرار داره هم به صورت یک صافی عمل میکنه. بقیه ی المان ها عناصر جانبی هستند، مثلا دیود D2 و خازن C3 یک منبع DC از ترانس برای فن باتری یو پی اس تامین میکنن. و همچنین LED و R2 وضیعت روشن یا خاموش بودن منبع رو نشون میدن و دیود D1 به عنوان محافظ عمل میکنه.
توضیح:
این مدار کاملا عملیه و قطعاتش به وفور در بازار پیدا میشه و میتونه باتری یو پی اس بسته به نیاز شما قابل انعطاف باشه، ولتاژ خروجی 37 ولت تنها در صورتی قابل دسترسه که ثانویه ی ترانس شما در این حدود باشه. در صورتی که از رگولاتور LM338 استفاده میکنید، سعی کنید حتما از فن استفاده کنید در صورتی که برای LM317 استفاده از فن چندان ضرورتی نداره.
● پرسشهای زیر ممکن است در خریدن تلویزیون برای شما هم مطرح شود:
▪ تفاوت تلویزیون پلاسمایی و LCD چیست؟
یو پی اس
هنگامی که میخواهید بین خریدن تلویزیون یو پی اس تبریزپلاسمایی و LCD(صفحه کریستال مایع) انتخاب کنید، یو پی اس تبریز
در واقع دارید میان دو تکنولوژی در حال رقابت مقایسه انجام میدهید. هر
دوی این تکنولوژیها دو روی یک سکه دیجیتال هستند و در تلاش برای رسیدن به
نتایج مشابهی هستند: تصاویر شفاف و با رنگ طبیعی.
در تلویزیونهای
پلاسمایی نور از سلولهایی منفرد ساطع میشود و میتواند با ظرافت سایههای
رنگها را با جزئیات بیشتری نشان دهد، در حالیکه صفحههای LCD از نور پشتی
لولههای فلورسانس استفاده میکنند یو پی اس تبریزکه از میان یک شاتر کرکرهمانند عبور میکنند. یو پی اس
این سیستمهای رقیب در سالهای اخیر بازار را به دست گرفتهاند و اگر شما بخواهید یک تلویزیون جدید بخرید احتمال از یکی از این یو پی اس تبریزدو تکنولوژی در آن استفاده شده است.
▪ کدامیک از این دو بهترند؟
به زبان ساده به علت آنکه طریقه ساطعشدن نور از صفحههایی پلاسمایی، یو پی اس تبریزکیفیت
و وضوح رنگ از این صفحهها تاثیر بسیار بیشتری در بینندگان در اتاقی ایجاد
میکند که نور محیطی آن کمتر است مثلا در اتاق نشیمن. اما برعکس اگر
میخواهید تلویزیونی را برای یک محل پرنورتر مثلا آشپزخانهتان بخرید،
کارآیی LCDیو پی اس بسیار بیشتر است.
گرجه سازندگان این مسئله را که تلویزیونهای پلاسمایی برق یو پی اس تبریزبیستر مصرف میکنند، کارشناسانیو پی اس تبریز مستقل مدعیاند که برق مصرفی این نوع تلویزیونها تقریبا دو برابر بیشتر است.
یو پی اس
▪ آیا بزرگتر زیباتر است؟
شکی نیست که صفحه تلویزیونها دارد بزرگ و بزرگتر میشود، اما گروههای مصرفکنندگان میگویند یو پی اسشاهدی وجود ندارد که هرچه صفحه نمایش تلویزیون بزرگتر شود، تصویر ان هم بهتر شود. البته یو پی اس تبریزاگر درخشندگی بالا مد نظر باشد، مطمئنا صفحه بزرگتر تاثیرگذارتر است.
در هرحال تردیدی وجود ندارد که یک خانواده متوسط که برای خریدن تلویزیون به فروشگاه میرود به اندازه و رنگ تلویزیون و حتییو پی اس تبریز نوع طراحی دستگاه کنترل راه اهمیت بیشتری میدهد تا ظرافتهای چگونگی انتقال تصاویر بر روی صفحه نمایش.
▪ آیا باید تلویزیون را به دیوار آویزان کرد؟
امروزه با دسترس قرار گرفتن صفحههای نمایش مسطح میتوانیمیو پی اس تبریز
آنها را روی دیوار نصب کرد. البته توجه داشته باشید که گیرهها و وسائل
ثابتکننده روی دیوار را باید جدا بخرید و معمولا باید از کمک یک کارشناس
برای نصب آنها استفاده کنید که مستلزم هزینه اضافی است و نیز بروشورهای یو پی اس تبریزبیشتری باید بخوانید.نهایتا باید مطمئن شوید که دیوار قدرت تحمل وزن این صفحه نمایش سنگین را داشته باشد.
▪ تلویزیون وضوح بالا چیست؟
یو پی اس
وضوح بالا یا HD به معنای سیگنالهاییو پی اس تبریز تلویزیونی است که که با وضوح بیشتری نسبت یو پی اس تبریز به قالبهای سنتییو پی اس
پخش میشوند و در نتیجه تصاویر واضحتر و زندهتری را بوجود میآورند.برای
مثال در آمریکا که این سیستم برای اولین بار در میانه دهه ۱۹۹۰ ارائه شد و
اکنون نیز رواج بیشتری دارد – تلویزیونهای HD پنج برابر بیشتر نسبت به
تلویزیونهای معمولی اطلاعات یو پی اس تبریزویدئویی بیشتری را به نمایش میگذارند. در انگلیس در بسیاری از دستگاههای تلویزیون چه پلاسمایی و چه LCD قابلیت HD تلقیق شده است.
اما بسیاری از افراد نمیدانند که خریدن یکی از این سیستمها ضرورتا به
معنای نشاندادن خودکار تصاویر با وضوح بالا نیست. چرا که در حال حاضر تنها
مشترکان تلویزیونهای کابلی و ماهوارهای کانالهای یو پی اس تبریزبا کیفیت HD را در اختیار دارند ( و برای آن یو پی اس تبریزهزینه اضافی میپردازند). به عقیده کارشناسان تا زمانی که پخش تلویزیونی زمینی به شکل HD درآید زمان زیادی باقی است.
▪ تلویزیونهای قدیمی تا کی همچنان کار خواهند کرد؟
یو پی اس
سیگنالهای تلویزیونی آنالوگ قدیمی در انگلیس از سال ۲۰۱۲ به بعد متوقف خواهند شد، به این ترتیب اگریو پی اس شما تلویزیون غیردیجینال داشته باشید یو پی اس تبریزو
مشترک تلویزیون کابلی، ماهوارهای یا فرمتهای گوناگون آنها نباشید،
تلویزیونتان در این زمان کاملا بیمصرف میشود. علت آن است که همه
سرویسهای تلویزیونی کابلی/ماهوارهای/رایگان در این زمان با شکل دیچیتال
پخش خواهند شد و این فرمت نهایتا به هنجار معمول یو پی اس تبریزپخش
تلویزیونی بدل خواهد شد. البته مادامی که مشترک یکی از این فرمت ها باشید،
تلویزیون قدیمیتان مشکلی ایجاد نخواهد کرد. و لازم نیست نگران HD، LCD و
پلاسما و غیره باشید. حتی هنوز میتوانید تلویزیونهای آنالوگ غیردیجیتال را
به خصوص به شکل پرتابل برای اتاق خواب و ... بخرید، اما هنگام خرید این یو پی اس تبریزتلویزیونها در نظر داشته باشید که انها هنگامی یو پی اسکه انقلاب دیجیتال در سال ۲۰۱۲ کاملا تحققیابد، دیگر کار نخواهند کرد.
آشکارا باید پذیرفت که برق و چگونگی ورودیو پی اس آن به ایران در گامهای نخست، یو پی اس apcاز زمینههای مهم اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی برشمرده نمیشد و دادهها و اطلاعات مربوط به آن با دقت دنبال نمیشد. این روند شاید بدین خاطر بوده که برق یک پدیده صنعتی پیچیده، خطرناک و سرمایه بر بود و آینده روشنی نیز برای آن پیشبینی نمیشد. به همین خاطر میزان اثرپذیری آن نیز در سطح جامعه ناشناخته بود و هرگز نتوانست باتلگراف که چند دهه پیش از آن به پهنه کشور گام نهاد رقابت کند و از اهمیت سیاسی برخوردار شود. سیاست مردان باتری یو پی اس سرمایهدار و سرمایهگذار دوران قاجار را یا به خود جلب نکرد و یا آن یو پی اسیکی دو نفری نیز که بدان پرداختند، در میانه راه بدان پشت کردند (ماجرای دریافت امتیازنامه برق و … توسط مشیرالسلطنه) از دیگر سو بیگانگان نیز گرایشی راکه برای بهرهگیری و مدیریت (امنیتی- اطلاعاتی) خطوط تلگراف سرتاسری در کشور از خود نشان میدادند، در این باره نشان ندادند و مقامات نیز برای برپایی یو پی اس apcو مدیریت آن سر و دست نشکستند. در نتیجه مسایل مربوط به برق به سکوت یا با بیاعتنایی روبرو بود.
امروزه اطلاعات مربوط به ورود تلگراف و ایجاد شبکههای ملی و فراملی تلگراف بسیار دقیقتر و با جزییات بیشتری در دسترس است. مقاماتی که آنها را اداره میکردند را میشناسیم، ایرانیهایش همه دارای القاب بودند و برای دستیابی به مقام ریاست بر آن بر هم سبقت میگرفتند. تلگرافخانهها مانند مکانهای مقدس، امامزادهها و … به صورت پایگاهی برای بستنشینی درآمده بود و شایان یادآوری است که این پایگاهها در ماجرای مشروطیتیو پی اس apc و دیگر هیجانهای سیاسی و اجتماعی ایران نقش بسیار برجستهای بازی کردند.
در برابر اطلاعات مربوط به برق به ویژه در فاصله سالهای 1279 تا 1283 خورشیدی نارسا، مبهم و ناشناخته و پرسش برانگیز به دست ما رسیده است. منابع ارزشمندی که همزمان ورود برق بدان پرداخته باشند و جزییات مربوط به حق تقدمها و ماجراهای وابسته به نصب و بهرهبرداری از مولدهای برق را بازگویند وسرنوشت این مولدها را دنبال کنند کمابیش نارسا هستند و اسناد یا گزارشهایییو پی اس که به طور تردیدناپذیری بر این اقدامات روشنی یو پی اس apcبخشند، کم و حتی ناچیز بوده و اسناد بر جای مانده نیز از بافت و یکدستی مناسبی برخوردار نیستند. بسیاری ازاطلاعات اولیه افواهی و از راه گوش به گوش به نوشتهها راه یافتهاند و نویسندگان همین نوشتههای اندک و برجای مانده نیز برای بررسی درستی و نادرستی مطالب مطرح شده یا به همین اسناد اولیه دسترسی نداشتند و یا اهمیت آنها را ناچیز برمیشمردند. به همین خاطر از بررسی و ارزیابی مسایل و تاریخهای هر رخداد و دنبال کردن مطالب آنها در هیچکدام به طور جدی خبری نیست.
شایان یادآوری است که هم اینک نیز اگر اسناد مربوط به برق مشهد با پشتکار آقای ممتحن میلانی نوه محمدباقر یو پی اس apcرضایوف
برای اثبات حقتقدم جدش (محمدباقر میلانی نامور به تاجرباشی- رضایوف و
معاون التجار) گردآوری نمیشد شاید هنوز هم این گروه از اسنادی که ایشان
یافته و عرضه کردهاند در گوشهای از بایگانیها خاک میخورد. همچنین اگر
علاقه آقای مهندس حامد در ایجاد موزه صنعتبرق روندی عملی نمییافت ویا
کتاب تاریخ صنعتبرق توسط ایشان تدوین نمیشد شاید اسناد مهم خاندان
امینالضرب درباره برق سر از جای دیگری درمیآورد و در اختیار موزه برق
تهران قرار نمیگرفت و در برابر دید گذاشته نمیشد و یا اگر کتابهایی
درباره تاریخ صنعتبرق نگاشته نمی شد و توجهها را برنمیانگیخت، اسناد
خاندان خلیلی یو پی اسیکی
از مدیران سابق برق تهران در دوران جنگ دوم نیز در این باره به دست
نگارنده نمیرسید. هنوز هم آثار و اسناد بسیاری در این زمینه وجود دارد که
در بایگانیهای نگهداری اسناد دولتی و خصوصی، در یو پی اس apcکتابخانهها،
در کنج خانههای پیشکسوتان صنعت برق و آب و یا در بایگانیهای نهادهای
دولتی وابسته به این صنعت وجود دارند که شناسایی و طبقهبندی نشده و کمر
کسی از وجودشان آگاه است (شاید هم هیچکس).
شایان یادآوری است که اگر حیدرخان عمواغلو مهندس برقی که در ماجراهای یو پی اسانقلابی
دوران پیش و پس از مشروطیت حاضر بود و در ضمن در برق مشهد و تهران نیز به
کار گل واداشته شده بود (به خدمت برق درآمده بود)، دست به کارهای پرهیاهوی
سیاسی نمیزد و مورد توجه زندگینامه نویسان چپاندیش و راستاندیش قرار
نمیگرفت، بسیاری از اطلاعات مربوط به برق در دوران و سالهای حضور او در
مشهد و تهران از ابهام و پیچیدگی بیشتری برخوردار میبود. شهرت وی به ویژه
در میان روشنفکران چپاندیش و الگو قراردادنش باعث شد که بعدها چگونگی حضور
او را در مشهد و تهران بیشتر دنبال کنند. هر چند که پیش از چاپ خاطراتش
توسط دکتر عبدالحسین نوایی (از روی دستنوشتههای منشیزاده برگرفته از
خاطرهنویسی باتری یو پی اس رودررو با حیدرخان) هر آنچه که درباره یو پی اس«وی»
گفته یا شنیده میشد مانند «برق» که تخصص وی بود بیشتر افواهی و شفاهی به
نظر میرسید. برای نمونه: از علامه محمد قزوینی و احمد کسروی، دو روایت
متفاوت از حیدرخان مطرح شده است که دارای بخشهای مشترک کمی هستند و به نظر
میرسد که از دو فرد جداگانه در دو فضای متفاوت به طور شفاهی برگرفته شده
باشند.
آ) از قول علامه قزوینی (از استادان نامور در زمینه فرهنگ و ادبیات و تاریخ در ایران) در مجله یادگار چنین مطرح شده است:
«حیدرخان
را مظفرالدین شاه و میرزا علی اصغرخان صدراعظم در مراجعت شاه از سفر اول
به فرنگستان در سال 1318 قمری به عنوان مهندس چراغ برق در باکو استخدام
کردند و برای دایر کردن کارخانه چراغ برق مشهد مقدس فرستادند و او پس از
یکسال و نیم به تهران آمد و در کارخانه چراغ برق مرحوم حاج حسین اقا
امینالضرب استخدام شد.
ب) احمد کسروی در تاریخ مشروطه ایران چنین نگاشته است:
«این
حیدرعمواوغلی از مردم سلماس بوده ولی در قفقاز بزرگ شده و در تفلیس درس
مهندسی برق میخوانده، درباره آمدن به ایران میگویند رضایوف که یکی از
بازرگانان تبریز بوده چنین میخواهد که به بارگاه مشهد چراغ بکشاند و برای
این کار به یک مهندس مسلمانی نیاز بوده،یو پی اس حیدرعمواوغلی از آنجا به تهران آمده در کارخانه برق به کار میپردازد و چون شورش مشروطه پدید میآید یکی از هواداران آن میشود.
درباره این دو نقل قول نکات جالبی مطرح است:
- هر دو راوی از افراد سرشناس و شناخته شده در تاریخنگاری معاصر ایران هستند که به دقت نظر شهرت کافی دارند.
-
این دو گزارش ناهمخوانیهای ریشهای با هم دارند در گزارش نخست
مظفرالدینشاه و میرزاعلی اصغرخان صدراعظم (اتابک اعظم) بانی کارند و در
گزارش دوم رضایوف.
خاطرنشان میسازد که تا پیش از چاپ کتاب «تاریخ صنعتبرق در ایران» کهیو پی اس apc
بخش تاریخی آن را آقای مهندس محمدصادق حامد تهیه کرده بودند گزارشها و
اخبار پراکندهای در لابهلای دست نوشتهها، مقالات، گزارشهای گوناگون در
زمینه برق و کتابهایی که به نوعی وضعیت اقتصادی و اجتماعی دوران قاجار را
مطرح میساختند، وجود داشت که تدوین، نقد، یکدست و به هنگام نشده بودند.
این کتاب نخستین اثری بود که به برخی از اطلاعات گذشته میپرداخت و ایشان
با بررسی اسنادی که خانواده امینالضرب در اختیارشان قرار داده بودند ویا
خودشان درمیان منابع گذشته یافته بودند، کار را انجام دادند. به طوری که
کتاب از همان آغاز انتشار نگاههای بسیاری را به سوی خود کشاند. از سوی
دیگر همزمان با این اقدام، برپایی یک موزه برق نیز در دست انجام بود، که با
پشتکار و پیگیری مهندس حامد و همکارانشان گشایش یافت. بدین ترتیب
پنجرههای تازهای در زمینه فعالیتهای پیشین صنعتبرق پیاپی یو پی اسگشوده
میشد. در همین رهگذر بود که چالش پیشگامی در کنار ادای وظیفه نسبت به
پیشگامان و پیشکسوتان صنعتبرق جایگاه ویژهای یافت. که با جستجوی اسناد و
مدارک جدید به مطرح شدن ادعاهای تازه انجامید، چون و چراها و چالشهای
پیشبینی نشده مطرح و کار بالا گرفت. کسانی به تکاپو افتادند تا حق را بر
کرسی نشانند که دراین میان میتوان به آقاییو پی اس apc
غلامرضا ممتحن میلانی نوه حاجمحمدباقر میلانی تاجرباشی (رضایوف) اشاره
داشت که با شور و پشتکار، موضوع پیشگامی جد خود را دنبال میکرد. ایشان
برای اثبات آرای خود به گردآوری اسنادی دست زد که هرچند وجود داشتند ولی
هرگز پیش از آن بدانها اهمیت داده نشده بود. از این روهیچ گاه بازنویسی و
ارزیابی نیز نشده بودند و بیشتر میتوان آنها را اسناد نو یافته است.
نگارنده
بر این باور است که تصمیم به چاپ و انتشار کتاب «یکصد سال صنعتبرق در
ایران» نیز که با شتابی فزاینده، به منظور آماده شدن برای زمان برگزاری
«آیینهای یکصدمین سال صنعتبرق» در کشور، تدوین و منتشر شد، در همین راستا و
در پی توجه روزافزون به شناخت تاریخی ماجراهایی که بر این صنعت رفته، شکل
گرفت. در این کتاب نیز اسناد و مدارک جدیدی در زمینههای گوناگونی و در
ابعادی گسترده مطرح شد. ولی باتری یو پی اس از
آنجا که برای بازنویسی اسناد و انجام تحلیلهای لازم زمان کافی در دسترس
نبود، خود به خود نادرستیهایی چند به ویژه درباره تاریخها و نامها بدان
راه یافت. برای رفع همین تنگناها و کمبودها و همچنین پاسخ به استقبال
خواستاران کتاب باعث شد تا اینک چاپ دوم کتاب در چارچوب منطقیتر تدوین و
آماده شود و بزودی آن را در دسترس خواهیم داشت.
شایان یادآوری است که در تلاشی همرو چاپ دوم کتاب «صنعتبرق در ایران» نیز که با نام جدید «صنعتبرق ایران در آیینه تاریخ» همراه با افزایش مطالب و سندهای بیشتر، در شکلی مناسب به تازگی از سوی برق تهران چاپ و انتشار یافته است و با خبریم که همه شرکتهای برق منطقهای نیز در این زمینه کوشا شده و کارهای چشمگیری را انجام داده و میدهند که در این میان میتوان به «یکصدسال تاریخ برق در گیلان»، «تاریخچه صنعتبرق در خوزستان» اشاره کرد. بدین ترتیب گواه آنیم که رویکرد به تهیه تاریخ با شیوههای نوین تاریخنگاری در صنعتبرق جدیتر دنبال میشود.
یو پی اس
به هر حال با پیدایش این فضای تازه به نظر میرسد که اینک ارزیابی منابعی که دستمایه تاریخنگاری در صنعتبرق به یو پی اسشمار
میآیند از اهمیت برخوردار شده باشند. ولی باید خاطرنشان ساخت که در اثر
اشتباهات یا اطلاعات نادرستی که به چالشهای پیشگامی (حق تقدم) به شمار
میآیند. البته برای رسیدن به دادهها و اطلاعات درست بیگمان باید تلاش
بیشتری کرد و به جستجوی منابع دستنخورده و اسناد دیگری که بیگمان وجود
دارند ولی هنوز ما از وجودشان بیخبریم دست زد. بدانها پرداخت و آنها را
کاوید. در این رهگذر است که باید به گزارشهای مستند کنسولهای روس و انگلیس
در شهرهای گوناگون ایران دست یافت زیرا این افراد جزئیترین نکات را درباره
رخدادها و فعالیتهای محل ماموریت خود به دولتهایشان گزارش میکردند. باید
به خاطرات ایرانگردان کنجکاو و بیگانه نگاه انداخت و آنها را کاوید، زیرا
برخی از آنها همه جزییات را در نوشتهای خود گزارش کردهاند. باید به
گزارشهاییو پی اس apc
گروهها و هیاتهای جاسوسی و مطالعاتی که از سوی دولت هند،انگلیس،دولت
انگلستان و دولت روسیه برای ارزیابی و شناخت شرایط اقتصادی و اجتماعی و
زمینهسازی نفوذ بیشتر در کشور، به این سرزمین میآمدند توجه ویژه داشت
زیرا در آنها به نکات ارزندهای درباره امکانات شهری و اجتماعی و تاسیسات
زیربنایی اشاره شده است. باید به اسناد خفیه نویسان دوران قاجاریه ایرانی و
چه بیگانه دسترسی پیدا کرد که پر از گزارشهای رنگارنگند و همچنین به
کتابهای سیاسی و اقتصادی و تاریخی اواخر قاجار رجوع کرد که در بردارنده
مطالب جالب در این زمینه هستند. یکی از این آثار کتاب ارزشمند گنج شایگان
نوشته جمالزاده است که در سال 1296 خورشیدی (1335 هـ ق 1917 م) در برلن چاپ
و منتشر شد یو پی اس apcو
این تاریخ نزدیک به 11 سال پس از بهرهبرداری از کارخانه امینالضرب
ونزدیک به 15 سال پس از بهرهبرداری از مولد آستان قدس (حرم مطهر امام
هشتم) است. همین منبع است که نزدیکترین اطلاعات را نسبت به زمان
بهرهبرداری از یکانهای تولیدی در تبریز و رشت نیز به دست میدهد و از این
دیدگاه هم در خور بررسی و تامل است.
خاطرنشان میسازد که بخش «تشبثات»
کتاب گنچ شایگان نه تنها در زمینه برق بلکه در زمینه کارخانههای موجود
دیگر، گوناگونی و اهمیت آنها، یکی از مهمترین منابعی به شمار میآید که
همواره مورد توجه پژوهشگران و تاریخنگاران بعدی بوده است به طوری که هر
کدام به صورتی از آن سود بردهاند. در این زمینه به دو اثر زیرین اشاره
میکند که یکی به طور مستقیم و دیگری به طور نامستقیم اطلاعات و دادههای
مربوط باتری یو پی اس به
برق و گسترش آن را از همین کتاب برداشتهاند (البته در بسیاری از
نوشتههای دیگر نیز گواه بر داشتهای کامل و یا جزیی مطالب با و یا بدون
یادآوری نام منبع هستیم.)
مورد نخست اثر ارزشمند چارلز عیسوی نویسنده کتاب تاریخ اقتصادی ایران در عصر قاجار 1332-1215 هـ ق –
1914-1800
میلادی – 1293-1179 خورشیدی است که بخش «تشبثات» را بدون کمو کاست و به
طور کامل با یادآوری نام منبع آورده و رجوع به منابع دیگر را لازم ندیده
است. باتری یو پی اس
اثر
دوم کتابی است درباره امینالضرب که آقای خسرو معتضد با نام امینالضرب –
تاریخ تجارت و سرمایهگذاری در ایران تهیه کردهاند (که به احتمال تز
دانشگاهی ایشان بوده است). التبه نویسنده اطلاعات و دادههای مربوط به برق
را از منابعی برگرفته که آنها خود به طور قطع از گنج شایگان سود بردهاند
جون جزییات ارایه شده و شکل آنها این نکته را بازنمایی میکند ولی
اندوهوارانه دستکاریهایی در آنها انجام شده که راه به اشتباه برده است و با
همان شکل نیز به این اثر راه یافته است که در جایگاه خود بدانها اشاره
خواهد شد.
جمالزاده این بخش از کتاب خود را صفحههای (93 تا 95) زیر نام «تشبثات» آغاز میکند که جا دارد تا اندازهای بدان پرداخت شود:
واژه
«تشبث» در «فرهنگ معین» (مصل) به معنای چنگ در زدن به چیزی – در آویختن
به- وسیله قراردادن کسی یا چیزی را – دست آویز ساختن- آویختگی- چنگزنی
برای وسیله قرار دادن در «فرهنگ عمید» (مص-ع) دست آویز ساختن- چنگ در زدن و
در آویختن به چیزی، و در فرهنگ بزرگ سخن (اسم مصدر) به معنای متوسل شدن به
کسی یا چیزی – چنگ در زدن و گرفتن چیزی، آمده است. از سویی در زیرنویس یو پی اسصفحه
93 کتاب گنج شایگان این واژه در برابر واژه انگلیسی Enterprise گذاشته شده
است که با مراجعه به فرهنگ آریانپور معادل آن: «شرکت – بنگاه- موسسه
بازرگانی» و همچنین «سرمایهگذاری و رقابت بازرگانی و مخاطرهپذیری با
حداقل دخالت دولت» داده شده است. در کتاب فرهنگ علوم اقتصادی تالیف دکتر
منوچهر فرهنگ نیز به معنای «تصدی- موسسه- بنگاه – معاملات تجاری» آمده است.
به هر روی بررسی جایگاه کاربرد آن در کتاب یاد شده نشان میدهد که نویسنده
به بنگاههای بازرگانی تولیدی در زمینههای گوناگون صنعت اشاره دارد و آن
را در برابر واژه «کارخانه» نیز آورده است.
اینک به نکاتی که در متن کتاب شایگان درباره کارخانههای موجود تا سال 1295 خورشیدی اشاره شده میپردازیم:
1-
کارخانه چراغ برق که متعلق است به حاج حسین آقای امینالضرب این کارخانه
تا به حال (1295 خروشیدی- 1335 هـ ق) کار میکند و مغازهها و خیابانهای
مهم طهران را روشنی میدهد، این کارخانه در حوالی سال 1323 از آلمان و از
«شرکت عمومی الکتریک» به یو پی اس apcایران آورده شده و در سال 1325 شروع به کار کرده و تا 4000 چراغ میتواند روشنی بدهد.
2- کارخانه برق کوچک دیگری در تهران در خیابان ارک هست که عمارات دولتی را روشنی میدهد.
3-
کارخانه چراغ برق در مشهد: این کارخانه را مرحوم حاجیمحمدباقر میلانی
معروف به رضایوف از طرف مظفرالدینشاه در حوالی سال 1320 از روسیه به قیمت 8
هزارتومان برای روشن کردن حرم مطهر حضرت رضا وارد کرد و علاوه بر حرم مطهر
قسمت خیابان موسوم به خیابان بالا را هم که واقع است بین کارخانه و حرم
مطهر روشنی میداد.
4- کارخانه چراغ برق در رشت و تبریز: کارخانه تبریز را قاسمخان امیرتومان پسرعالی خان والی به آنجا آورده است و 125 اسب قوه دارد.
اینک
به منظور روشنتر شدن مطالب بالا و تایید یا نقد آنها با مستندات نو یافته
درهر مورد با توجه به ترتیب مطالب ارایه شده در متن میپردازیم.
1-
اسناد ارایه شده توسط خاندان امینالضرب که در کتابهای یاد شده پیشین (چاپ
برق منطقهای تهران) بازتاب یافتهاند به روشنی نشان میدهند که حاج حسین
امینالضرب (پسر) در محرم سال 1332 (برابر فروردین 1283 خورشیدی) یو پی اس apcامتیازنامه
برق تهران را دریافت کرده است. هرچند به نظر میرسد که امینالضرب باید
پیش از دریافت امتیاز نامه کارهای مقدماتی را آغاز کرده باشد ولی کارهای
اجرایی خرید و حمل تجهیزات بیگمان باید پس از دریافت امتیاز نامه آغاز شده
باشد و تجهیزات نیز در سال آینده یعنی 1284 خورشیدی (1323 هـ ق) به تهران
وارد شده باشند. این موضوع با بررسی تاریخ سند تلگرافهای حمل تجهیزات موجود
که به ترتیب 29 فروردین – 26 و 29 آذرماه سال 1284 است تایید میشود.
2-
مولد خریداری شده از شرکت آ ا گ آلمان به قدرت 400 کیلووات از نوع تیغهای
با سرعت 120 دور در دقیقه که ماشین بخار آن از نوع پیستونی دو مرحلهای
بود به طوری که قطر استاتور آن نزدیک به 5 متر و طول کل موتور – ژنراتور آن
نزدیک به 11 متر میشد.
3- کارخانه برق امینالضرب در فوریه 1907
میلادی برابر با بهمن 1285 خورشیدی وبرابر با اوایل 1325 هـ ق نزدیک به شش
ماه پس از امضای فرمان مشروطیت به بهرهبرداری رسید. شایان یادآوری است که
چون دو ماه آخر سال 1285 خورشیدی با ماههای نخست سال 1325 هـ ق همپوشانی
پیدا میکند و برق امینالضرب نیز در همین دوران به بهرهبرداری رسیده است
این تاریخ درست است والا باید توجه داشت که کمابیش ده ماه از سال 1325 هـ ق
با سال 1286 خورشیدی همپوشانی دارد.
4- از سویی در متن کتاب امینالضرب
با بهرهگیری از خاطرات حیدرخان عمو اوغلو و همچنین به احتمال از منابع
دیگر که ناشناختهاند مطالبی به شرح زیر به مطالب برگرفته از گنج شایگان
افزوده شده است.
(این نخستین کارخانه برق شهری تهران و دومین کارخانه
برق کشور بود. نخستین کارخانه برق شهری در سال 1320 هـ.ق به همت حاج
محمدباقر میلانی معروف به رضایوف در مشهد به کار افتاده و سرمایه آن از سوی
مظفرالدینشاه تامین شده بود. کارخانه برق یو پی اسمشهد
علاوه بر حرم مطهر، قسمت خیابان موسوم به بالا خیابان را که بین کارخانه و
حرم واقع شده بود برق میداد و اولین مهندس ادارهکننده آن حیدرخان برقی
بود که بعدها به حیدرخان عمواوغلی یا حیدرخان بمبی مشهور شد. حیدرخان بعدها
مدتی نیز در کارخانه برق حاج امینالضرب بکار اشتغال ورزید. کارخانه برق
حاج امینالضرب که به مغازهها و خیابانهای مهم تهران برق میداد از
کارخانه آلمانی شرکت عمومی الکتریک «آلگمانیه الکتریسیته گزلشاف» خریداری
شده و تا حدود سالهای 1316 هـ.ش که کارخانه برق جدید تهران به کار افتاده
عمده کارخانه برق تهران بود. قبل از این کارخانه در تهران، کارخانه برق
کوچکی در زمان ناصرالدینشاه در خیابان ارک به کار افتاده بود که برق قصر
گلستان، ارک و عمارات دولتی از آن تامین میشد. از شرح احوال حیدرعمواوغلی
انقلابی معروف دوران مشروطه اطلاعات جالبی پیرامون اولین کارخانههای برق
ایران کسب میکنیم نامبرده مینویسد:
«در باکو با چند نفر ایرانی مربوط
بودم، مظفرالدینشاه در سفر اول به فرنگ با میرزا علی اصغر اتابک مقتول یک
نفر مهندس مسلمان لازمشان شده بود که در مشهد مقدس کارخانه چراغ برق را
دایر کند. چون در آن زمان بین مسلمانها مهندس چراغ برق کم بود لذا
مسلمانهای باکو مرا معرفی کرده ماشین Otte Deuz و لوازم چهارصد چراغ را
خریداری کرده به سمت خراسان حرکت کردم (اگر چه خرید اشیا توسط یو پی اس apcحکیمالملک بود ولی من که به واسطه اتابک معرفی شده بودم این سمت را قبول کردم).
حیدر
خان عمواوغلی پس ازیازده ماه اقامت در مشهد عازم تهران میشود: «پس از آن
که وارد تهران شدم بعد ازچند ماه در ماشینخانه مستخدم شده بدین ملاحظه با
جمیع صنعتکاران تهران آشنا شدم. چون مقصود عمده من آشنا شدن با مردم و
شناختن آنها بود لذا از اداره ماشینخانه استعفا کرده در تجارتخانه روسی
حمل و نقل ایران مستخدم شدم و بدین جهت با اغلبی از تجار و غیره آشنا شدم.
پس از یک سال اشتغال در آن اداره استعفا کرده در اداره برق حاج حسین آقا
امینالضرب مستخدم شدم که کارهای الکتریسیته عموماً تحت اختیار من و سرکشی
به امور آن به عهده من محول بود.»
کارخانهای که در مشهد تاسیس شده و
برای روشن کردن آستانه و بالا خیابان به مشهد آورده شده بود در سال 1320
(1279 شمسی) شروع به کار کرد.
هزینه خرید این کارخانه هشت هزار تومان بود. در سال 1321 حاج محمد حسین امینالضرب ماشینآلات باتری یو پی اس مولد برق را از آلمان وارد کردو در سال 1322 هـ.ق بهرهبرداری از آن را آغاز کرد.
در آن زمان یک کارخانه برق در رشت و یک کارخانه برق دیگر در تبریز با 125 قوه اسب و به وسیله قاسمخان امیر تومان تاسیس شد.
کارخانه
برق رشت را میرزا محمدعلی اصفهانی معروف به معینالسلطنه رشتی در سال 1281
هجری شمسی به کار انداخت، تا سال 1305 شمسی کارخانه در دست خاندان
معینالسلطنه رشتی بود. در آن سال ارباب گشتاسب و ارباب رستم فیروزگر
امتیاز کارخانه را از معینالسلطنه خریدند و شرکت برق گیلان را تاسیس کردند
و همانها در رشت و بندرانزلی و لاهیجان مولدهای جدید برق به کار انداختند.
اماکارخانه برق تبریز که مدیر و مهندس آن یک نفر روسی بود و به وسیله
قاسمخان والی امیرتومان تاسیس شده بود تا خاتمه جنگ بینالملل اول پایید
وزیر نظر بانک ایران و وزارت مالیه درآمد. سپس قاسمخان والی با ارباب
افلاطون شاهرخ شریک شد و شرکتی به نام شرکت چراغ برق زرتشتیان در تبریز
ایجاد کردند و سرمایه شرکت به مردم وسرمایهگذاران علاقهمند فروخته شد وتا
سالها بعد آن کارخانه به همان ترتیب اداره شد.
5- از آنجا که مطالب
مربوط به برق در این منبع به طور چکیده درهم و فشرده و بدون ترتیب تاریخی
نگاشته شده است ترجیح داده شد که کل آن یکجا ارایه شود ولی در روند مقابله و
بررسی با مطالب کتاب گنج شایگان و اسناد نو یافته جابهجا و بسته به موضوع
بدانها اشاره میشود.
6- درباره نخستین کارخانه برق شهری به همت حاج
محمدباقر میلانی معروف به رضایوف کمابیش با برداشتهای نادقیق سروکار داریم
ماخذ نویسنده برای این بخش تاریخ رشد سرمایهداری (- احمد اشرف) است که وی
نیز به احتمال بسیار اصل مطلب خود را از گنج شایگان برگرفته و با اطلاعات
دیگری درهم آمیخته و مطرح ساخته و ناآگاهانه اشتباه چشمگیری را نیز مرتکب
شده است به طوری که سال بهرهبرداری از این مولد را که 1320 قمری است با
سال 1279 خورشیدی همزمان ساخته است در صورتی که این سال برابر یا سال 1281
خورشیدی است و درست همان سالی است که اسناد دیگر هم آن را نشان میدهند.
بررسیهای انجام گرفته نیز نشان میدهند که در نیمه دوم آن سال مولد آستانه
به بهرهبرداری رسیده است. از سوی دیگر اگر مولد نصب شده همان مولدی باشد
که حکیمالملک خریداری کرد و به مشهد فرستاد (اسناد موجود بر آن گواهی
میدهند). این مولد آنچنان بزرگ نبوده که بتواند به عنوان یک مولد برق شهری
برشمارده شود. این مولد همانطور که در کتاب گنج شایگان نیز بدان اشاره شد
آستانه و مسیر بالاخیابان از محل کارخانه تا آستانه را روشن ساخته است. با
آن که آقای غلامرضا ممتحن میلانی پافشاری دارند که این مولد به مناطق اطراف
حرم در بالا خیابان برق میداده است ولی سندی که چنین وضعیتی را تایید کند
تاکنون مشاهده نشده است.
7- برای روشنتر شدن سال بهرهبرداری از مولد
برق آستانه میتوانیم به خاطرات حیدرخان که مورد عنایت نویسنده کتاب
امینالضرب نیز هست استناد کنیم. حیدرخان عمواوغلی (بر پایه خاطرات خود وی
که توسط مرحوم منشیزاده نوشته شده) روز 17 رجب یو پی اس apcسال
1321 برابر با 17 مهرماه 1282 خورشیدی از مشهد خارج شده است در این صورت
اگر مدت اقامت وی در مشهد 11 ماه بوده باشد پس وی در آبان ماه سال 1281 به
مشهد وارد شده است. در خاطرات حیدرعمواوغلی مدت اقامت وی 15 ماه یاد شده
است که به نظر درستتر میآید. بدین روال وی در تیرماه سال 1281 وارد مشهد
شده است و اگر فرض بر این باشد که وی به سرعت دست به کار شده و ساختمان
کارخانه نیز آماده بوده است (اسنادی در زمینه آمادهسازی آن در دست است)،
بدین ترتیب درستتر آن است که نیمه دوم سال 1281 خورشیدی رازمان
بهرهبرداری از مولد برق آستانه در نظر بگیریم.
8- از سوی دیگر بر پایه خاطرات حیدرخان، بهویژه در آن بخشی یو پی اسکه
به حکیمالملک اشاره میکند، نخستین مولد برقی که حیدرخان آن را در مشهد
نصب کرده توسط حکیمالملک خریداری شده. اسناد نشان میدهند که این مولد پیش
از ورود حیدرخان و به همین روال رضایوف به مشهد، یعنی در اول شهریور سال
1280 خورشیدی به مشهد رسیده و به آستانه تحویل شده است (نزدیک به یکسال پیش
از ورود حیدرخان)
9- با توجه به مطالب یاد شده در بالا مطرح شدن سال
1279 یا از یک خاطره ذهنی نادرست برگرفته شده است و یا همواره یک اشتباه
نادرست در روند تبدیل سالهای قمری به خورشیدی بوده است. ولی همین اشتباه در
نوشته آقای احمد اشرف و تکرار آن در همین کتاب و به احتمال منابع دیگر
دستمایه برداشتهای نادرستی درباره تاریخ بهرهبرداری برق در مشهد شده است.
10-
درباره برپایی کارخانه برق در رشت و تبریز و نزدیکی زمان برپایی کارخانه
در مشهد در سال 1281-1282 بهتر است گفته شود که برق تهران در حقیقت چندمین
کارخانه برق کشور در دوران مظفرالدینشاه برشمرده میشود و نه دومین آنها.
11-
درباره کارخانه برق تبریز نیز خاطرنشان میسازد که قاسم خان والی درگام
نخست شخصاً کارخانه برق تبریز را وارد، نصب و راهاندازی کرد و چند سال از
آن بهرهبرداری کرد ولی این کارخانه در آشوبهای دوران مشروطیت در تبریز و
در روند ماجراهای پیدرپی هجومهای مستبدان به شهر و مقابله مجاهدان، ویران
شد. قاسمخان والی پس از مدتی به اندیشه فعالسازی دوباره کارخانه افتاد
واین کار را با مشارکت یک مهندس روس به انجام رساند. این مهندس روس کارخانه
را با دریافت وام از بانک استقراضی ایران و روس دوبارهسازی و راهاندازی
کرد ولی از آنجا که درنهایت نتوانست به تعهدات خود نسبت به بانک عمل کند از
شرایط پدیده آمده در دوران جنگ جهانی اول استفاده کرد و متواری شد. پس
ازجنگ و تشکیل دولت جدید شوروی و واگذاری مطالبات بانک استقراضی به دولت
ایران پرونده این مشارکت نیز سرانجام به وزارت مالیه کشانده شد. بدین ترتیب
مطالب عنوان شده که از سند – شماه 3349 ردیف 561 گزارشی از تاریخچه یو پی اس apcبرق
در آذربایجان- فهرست اسناد و مدارک دولتی – جلد 2 اقتصادی صفحه 158 –
برگرفته شده از دقت کافی برخوردار نیست ولی به هر حال در خور اعتناست.
12-
درباره ایجاد شرکت چراغ برق زرتشتیان در تبریز مستند ویژهای دراختیار
نگارنده نیست و بهتر است تا دستیابی به اسنادی گویا اشاره به آن را ندیده
گرفت.
13- دریاره مطالب عنوان شده درباره برق گیلان نیز اکنون، کتاب
یکصدسال تاریخ برق گیلان در دسترس است و در آن مطالب با دقت کافی همراه با
اسناد بازنویسی شده بسیاری و ارزیابی و ارایه شده است که کمابیش در کتاب
یکصد سال صنعتبرق در ایران نیز بازتاب یافتهاند. البته در این باره نیز
یادآوری میکند که مطالب مندرج در سند –2350 ردیف 562 و 3351 ردیف 563
(گزارشی از سابقه برق در گیلان) فهرست اسناد و مدارک دولتی ایران – جلد 2
اقتصادی – صفحات 159-157 – نیز در خور اعتنا است.
یو پی اس
14- اسناد موجود به طور قطع ورود یک مولد (با نام کرام) به سفارش ناصرالدینشاه و توسط محمدحسن یو پی اسامینالضرب
در شهریور ماه سال 1263 خورشیدی را نشان میدهند که به هنگام ترخیص از
گمرک در مرز روسیه با دشواری روبرو شد و کار به دخالت مستقیم ناصرالدینشاه
کشید سرانجام این مولد در فروردین ماه سال 1264 برای نصب تحویل استاد یوسف
مسیحی شد. اندکی پیش از این تاریخ نیز اسباب آن که شامل هشت عدد حباب نیز
میشد، در روزهای اول اسفند سال 1283 به وی تحویل شده بود. این مولد برای
روشنایی کاخ گلستان و تکیه دولت به کار میرفته، هر چند از چگونگی
بهرهبرداری از آن گزارش مستند دیگری در دست نیست و نمیدانیم که این مولد
تا کی کار میکرده و تا چه اندازه موثر بوده است. پس از این مولد نیز مساله
برقدار شدن آستانه در دوران مضفرالدینشاه و نقش رضایوف تاجرباشی از
جایگاه برجستهای برخوردار میشد. ولی در کتاب گنج شایگان به مولدی اشاره
میشود که هنوز در سال 1335 هـ ق یا 1295 خورشیدی در باب همایون بهره
برداری و ساختمانهای دولتی را روشن میکرده است. به احتمال زیاد این مولد
نمیتوانست همان مولد کوچکی یو پی اس apcباشد
که به فرمان ناصرالدینشاه وارد شد و از دیگر سو نمیباید از مولدهای
کوچکی بشمار آید که امینالضرب بعدها تهیه و در بخشهایی از تهران به کار
انداخت. چون بر پایه اطلاعات موجود، امینالضرب این کار را در سالهای بعدتر
انجام داده است، در ضمن خیابان باب همایون به خیابان چراغ برق بسیار نزدیک
است و امینالضرب حتی بعدها نباید در این فاصله کوتاه دو مولد جداگانه نصب
کرده باشد. پس این مولد چیست؟ و چرا از آن هیچگونه اطلاعات مستندی به جز
گزارشهای خبری در دست نداریم؟ در این میان آنچه که ماجرای این مولد برق را
وارد مرحله چالش برانگیز دیگری میکند مطلبی است که اعتمادالسلطنه در
گزارشهای روزانه خود در روز جمعه 17 رمضان 1296 (17 اوت 1879 برابر با 26
مرداد 1258 خورشیدی) نوشته است. این گزارش در کتابهای مراتالبلدان و جلد
اول چهلیو پی اس
سال تاریخ ایران (الماثر و الاثار) متعلق به اعتمادالسلطنه تکرار شده است
و آقای دکتر حسین محبوبی اردکانی در تعلیقات بر الماثر و الاثار یعنی جلد
دوم کتاب چهل سال تاریخ ایران و همچنین در اثر مستقل خودشان به نام تاریخ
موسسات تمدنی جدید در ایران آن را به عنوان نخستین کارخانه تولید برق در
ایران مطرح کردهاند. نگارنده پیش از این بدین مطلب با دیده تردید
مینگریست و آن را جدی نمیگرفت و در نوشتههای خویش این دادهها را
نادقیق ارزیابی میکرد و همواره بر این باور بود که اعتمادالسلطنه به
احتمال درباره گازو برق اشتباه کرده و مساله مربوط به کارخانه گاز تهران
است. ولی تکرار موضوع و بررسی کمابیش باتری یو پی اس جدیتر
آثار جنبی و همچنین توجه دوباره به مطالب مندرج در جلد دوم کتاب چهلسال
تاریخ ایران که از تعلیقات و بررسیهای زنده یاد دکتر محبوبی اردکانی است،
میتوان چنین استنباط کرد که شاید کارخانه دیگری نیز در کار بوده است. برای
روشنتر شدن موضوع یادداشت دکتر محبوبی اردکانی را عیناً در زیر میآورد:
(افتتاح
چراغ الکتریسیته: یکسال پیش از تاسیس کارخانه چراغ گاز، کارخانه برق کوچکی
توسط میرزا علی خان امینالدوله که آن موقع امینالملک لقب داشت در
مجمعالصنایع جنب خیابان باب همایون تاسیس گشت و ناصرالدینشاه روز جمعه 17
رمضان 1296یو پی اس apc
(برابر با 12 شهریور 1258 خورشیدی) به شهر آمد مقارن غروب، با روشن کردن
چراغی آن کارخانه را افتتاح کرد (ملحقات جلد چهار مراتالبلدان) در آغاز
دوسه چراغ بیشتر از این کارخانه در عمارت سلطنتی و در مقابل سر در الماسیه و
در میدان توپخانه وجود نداشت و این کارخانه نخستین کارخانه برق در ایران
است و متخصص آن نیز همان بواتال بود و کارخانه آسیای بخار هم که درچند صفحه
بعد از آن صحبت شد گویا همین بوده است.)
یو پی اس
از
آنجا که در این گزارش به روشنی به تاسیس کارخانه چراغ گاز در یکسال بعد
اشاره شده پس مساله اشتباهی گرفته شدن برق به جای گاز توسط دکتر محبوبی
اردکانی منتفی میشود. پس در این صورت این کدام مولد بوده که برق تولید
میکرده؟ پس موضوع مولدی که با نام مولد کرام توسط محمدحسن امین دارالضرب و
به سفارش ناصرالدینشاه در سال 1263 به تهران رسیده بود، یعنی 5 تا 6 سال
بعد، چه میشود؟ از سویی در همین سال 1258 خورشیدی (یعنی در 4 نوامبر سال
1879) است که ادیسون تقاضای به ثبت رساندن نخستین لامپ ساخت خود را کرد و
در همان سال نیز آن را در نیویورک به نمایش گذاشت دراین صورت ناصرالدینشاه
در همین سال چه نوع لامپی را در تهران روشن کرده بود؟ و مولدی که برق
تولید میکرد از چه نوع بود؟ این پرسشها باید با دستیابی به مستندات
جدیدتر روشنتر شود. البته میدانیم که پیش از آن که روشنایی برق توسط
لامپهای خلا با رشتههای کربنی و سپس با رشتههای التهابی اختراع ادیسون
همهجا گیر شود، روشنایی با روش قوس الکتریکی در فضای باز شناخته شده بود و
در نمایشگاه جهانی یو پی اسکه
در سال 1870 (در سال آخر فرمانروایی ناپلئون سوم برابر با 1249 خورشیدی)
در پاریس برگزار شد. برای تولید روشنایی در محوطههای باز از آنها استفاده
شد و در جای دیگر میخوانیم که نور بر با روش قوسی (نه لامپی) برای
روشنایی جایگاههای عمومی از سال 1236 خورشیدی – 1857 (م) به اجرا درآمده
است. همچنین در نمایشگاه وین که درباره تجهیزات برق در سال 1883 (1262
خورشیدی) گشایش یافت نیز هر دو نوع لامپ یعنی لامپهای قوسی و لامپهای
رشتهای التهابی در کنار هم روشنایی نمایشگاه را تامین میکردند. بیگمان
لامپهای با رشته التهابی اختراع ادیسون پس از سال 1258 خورشیدی درحال همه
جا گیر شدن بود. در این میان گزارشهایی نیز در دست است که ادیسون پیش از
لامپهای التهابی خود بر روی لامپهای با رشتههای کربنی نیز کار کرده و آنها
را بهبود بخشیده و چند ماه پیش از به نمایش گذاشتن لامپهای جدید التهابی
خود نمونهای از این نوع لامپ تکامل یافتهتر شدهاش را نیز به نمایش
گذاشته بود. این اطلاعات نمایانگر این واقعیت است که مدلهای اولیه لامپهای
دارای رشتههای کربنی پیش یو پی اس apcاز این تاریخ وجود داشته و مصرف میشدهاند.
در
گزارش جالب دیگری در همین زمینه در روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه درباره
روز عاشورای سال 1302 هـ ق برابر با 18 آبان ماه 1263 خورشیدی میخوانیم:
«امروز چهل چراغ برقی که پنج سال است با طناب و مفتول از سقف تکیه (دولت)
آویخته بودند خیلی محکم و استوار بوده، قبل از تغزیه یک مرتبه به زمین
افتاد و شاه و مردم بفال بد گرفتند. استفاده از واژه «برق» دراین گزارش و
مساله نصب چهل چراغ برق در پنج سال پیش یعنی در سال 1297 هـ ق آن هم با
توجه به گزارشی که از خود وی داشتیم و (پیش از این دربارهاش سخن گفته شد)،
یعنی گشایش یو پی اسیک
کارخانه برق متعلق به امینالملک (امینالدوله بعدی پدر امینیها) توسط
ناصرالدینشاه در سال 1296 هـ ق، بیگمان دریچه تازهای را بر روی ما
میگشاید و به مساله پیشگامی در برق شهری ابعاد تازهای میدهد. به طوری
که باید آن را جدیتر بررسی کرد. هر چند به جز این گزارشهای خبری هیچگونه
سند ویژهای تاکنون در این باره مشاهده نشده است. نگارنده با مراجعه به
خاطرات سیاسی میرزا علی خان امینالدوله و بررسی رخدادهای سالهای 1295 به
بعد به نکتهای یا سندی که نمایانگر تلاش امینالملک (امینالدوله) بعدی
برای ایجاد یک کارخانه برق در تهران باشد دست نیافت. هر چند این کتاب یک
خاطرات سیاسی بوده و آقای دکتر محبوبی اردکانی نیز نسبت آن را به
امینالدوله نادرست میدانند. در همین رهگذر در مقدمهای که ناشر
(امیرکبیر) بر همین کتاب نوشته به اقدامات مهم امینالدوله مانند تاسیس
کارخانه قند کهریزک، تاسیس کارخانه کبریت سازی درالهیه شمیران، تاسیس مدرسه
رشدیه، دعوت از مستشاران بلژیکی و … اشاره میکند ولی درباره کارخانه برق
سخنی گفته نمیشود.
یو پی اس apc
خاطرنشان
میسازد که درباره برق و چالشهای پیشگامی و نخستین کسانی که این اندیشه
را پروردند هنوز ناگفتهها واسناد بسیاری وجود دارند که رو نشدهاند. برای
نمونه دراین باره که چرا مشیرالسلطنه با آن که امتیاز برق تهران را از
ناصرالدینشاه گرفت. یو پی اسکارها
را پیش نبرد و چگونه بود که این ماجرا مدتها تعطیل شد تا دوباره در دوران
مظفرالدینشاه در نقاط مختلف ایران تلاشهایی را در این باره شاهد باشیم.
البته بیاعتنایی بزرگان و تاریخنگاران آن دوران به برق و برپایی
کارخانههای برق در گوشه و کنار ایران پیشینه جالبی دارد. برای نمونه
مخبرالسلطنه هدایت در کتابهای نامور خود مانند خاطرات و خطرات به برخی از
کارخانههایی که در تهران تاسیس و راهاندازی شد حتی اگر کوچک هم بودند
اشاره دارد ولی هرگز به مولد کاخ گلستان و بعدها کارخانه امینالضرب و همین
طور مولد باتری یو پی اس احتمالی امینالدوله اشارهای نمیکند. کار این بیتوجهی به ویژه در جلد چهارم از کتابهایی که زیر نام گزارش نوشته شده بیشتریو پی اس apc
مشهود است. ایشان طی یکسال و اندی که از زمان پایان کار خیابانی تا پایان
کار لاهوتی به درازا کشید، والی آذربایجان و مقیم تبریز بود و شرح این
ماجراها را با دقت نوشته و از جمله به کارخانههای کوچکی مانند کبریتسازی و
جز آن با همان دقت اشاره کرد، ولی درباره کارخانه برقی که قاسمخان والی
به راه انداخته و در هیاهوی مشروطیت در تبریز ویران شده بود و همچنین
ماجرای مشارکت وی با یک مهندس روس پس از رخدادهای مشروطیت برای راهاندازی
دوباره همان کارخانه، هیچگونه اشارهای نمیکند.
15- در پایان خاطرنشان
میسازد که برق صنعتی به معنای واقعی آن در شرکت نفت ایران و انگلیس
پایهگذاری شد و نیروگاههای بخاری تمبی در مسجد سلیمان و پالایشگاه در
آبادان با گنجایش نامی شایان توجه در سالهای 1289-1290 خورشیدی به
بهرهبرداری رسیدند و رفته رفته بر گنجایش آنها نیز افزوده شد، به طوری که
این مراکز تا ایجاد نیروگاههای بزرگ برق در تهران مانند نیروگاه آلستوم و
بعثت همچنان بزرگترینیو پی اس apc مراکز تولید برق درکشور به شمار میآمدند.
16-
هدف و توجه نگارنده جستجوی هر چه بیشتر اطلاعات و دادههای لازم برای هر
چه روشنتر شدن وضعیت پیشگامی در صنعتبرق بوده و برای این هدف دست نیاز به
سوی مراکز و منابع اسناد دراز کرده و راهنمایی آنها را برای اجازه دسترسی
به این اسناد خواستار است و همچنین یاری خاندانهایی را میطلبد که این گونه
اسناد را هنوز برای خود حفظ کرده، رو نمیکنند.
می دانیم در شبکه های جریان متناوب توان ظاهری که از مولدها دریافت می شود یو پی اسبه دو بخش توان مفید و غیر مفید تقسیم می شود . نحوه این تقسیم به شرایط مدار بستگی دارد به این یو پی اسمعنی که هر قدر ضریب توان CosΦ به یک نزدیکتر باشد سهم توان مفید بیشتراست .باتری یو پی اس این اتفاق در مدارتی رخ می دهدیو پی اس که مصارف اهمی آن بیشتر است .مانند سیستمهای باتری یو پی اس روشنایی یا تولید گرما توسط یو پی اسانرژی برق . اما می دانیم که سهم عمده مصارفیو پی اس شبکه ها را مصرف کننده های (اهمی – سلفی ) دریافت می کنند . مانند الکتروموتورها – ترانسفورماتورهای توزیع – چوکها و .... کهیو پی اس apc درآنها سیم پیچ یا سلف نقش اصلی را ایفا می کند . در سیمپیچها به علت خاصیت ذخیره سازی انرژی الکتریکی بصورت فروش یو پی اسمیدان مغناطیسی توان همواره بین شبکه و سلف رد یو پی اسو بدل می شود . سلف در یک چهارم زمان تناوبیو پی اس توان دریافت می کند و در یک چهارم بعدی زمان ، توان را به باتری یو پی اسشبکه پس می دهد .
می دانیم در شبکه های جریان متناوبیو پی اس توان ظاهری که از مولدها دریافت باتری یو پی اسمی شود بهa دو بخش توان مفیدیو پی اس و غیر مفید تقسیم می شود . نحوه این تقسیم به شرایط مدار بستگی دارد به این معنی که هر قدر ضریب توان CosΦ به یک نزدیکتر باشد سهم توان مفید بیشتراست . این اتفاق در مدارتی رخ می دهد که مصارف اهمی آن بیشتر استباتری یو پی اس .مانند سیستمهاییو پی اس apc روشنایییو پی اس یا تولید گرما توسط انرژی برق . اما می دانیم یو پی اسکه سهم عمده مصارف شبکه ها را مصرف کننده های (اهمی – سلفی ) دریافت می کنند . مانند الکتروموتورها – ترانسفورماتورهای باتری یو پی اس توزیع – چوکها و .... که درآنها سیم پیچ یا سلف نقش اصلی را ایفا می کند .باتری یو پی اس در سیمپیچها به علت خاصیت ذخیره سازی انرژی الکتریکی بصورت میدان مغناطیسی توان همواره یو پی اسبین شبکه فروش یو پی اسو سلف رد و بدل می شود . سلف در یک چهارم زمان تناوب توان یو پی اسدریافت می کند و در یک چهارم یو پی اس apc بعدی زمان ، توان را به شبکه پس می دهد .
درست است که نتیجه ریاضی این عمل یعنی عدم مصرف انرژی زیرا توان داده شده به سلف باتری یو پی اس با توان دریافت شده از ان یو پی اسبرابر است اما در عمل این اتفاق رخ نمی دهد زیرا توان پس داده شده یو پی اس apcبه
شبکه امکان استفاده را برای مولد ایجاد نمی کند و این توان در هر حالتی از
مولد دریافت شده است . و برای رسیدن به مصرف کننده اهمی – سلفی از شبکه
توزیع شامل : سیمها – کابلها و ... عبور کرده است. نتیجه اینکه یو پی اسسلف
توانی را از مولد دریافت می کند اما این توان را به شبکه پس می دهد . این
توان قابل استفاده نیست و در مسیر عبور تلف می شود . پس مقدار از توان تلف
می شود . مصرف کننده های فوق برای انجام اینکار به توان مذکور نیاز دارند
اما این توان برای شبکه مضر است یو پی اس apc و زیانهای زیر را در پی داردیو پی اس :اضافه شدن جریان مولد و درنتیجهباتری یو پی اس نیاز به مولدهایی با توانهای بیشتر
- چون
جریان شبکه زیاد می شود به سیمها و کابلهایی با سطح مقطع بالاتر برای کاهش
افت ولتاژ نیاز است که این موضوع هزینه اولیه شبکه را افزایش می دهد .
- اتلاف توان در شبکه های توزیع بصورت حرارت روی می دهد در نتیجهباتری یو پی اس هر کاری کنید نمی توانید از این یو پی اساتلاف جلوگیری کنید . نتیجه این اتلاف توان ،کاهش ولتاژ مصرف کننده می باشد که این موضع راندمان مصرف کننده را پایین می آورد .
- نمی توان این توان را به مصرف کننده های اهمی سلفییو پی اس apc تحویل نداد زیرا کار آنها مختل می شود .
خازن ناجی شبکه های تولید و توزیع
توان هم در خازنها بصورت توان غیر مفیدیو پی اس است درست مانند سلفها در یک چهارم پریودیو پی اس موج متناوب ،توان دریافت می کنند و دریو پی اس apc یک چهارم بعدی توان را تحویل می دهند پس خازنها هم مانند سلفها باعث افرایش توان راکیتو ( غیر مفید ) فروش یو پی اسشبکه می شوند اما اتفاق بامزه زمانی روی می دهد که خازن و سلف با هم در شبکه قرار گیرند .
این دو برعکس هم عمل می کنند . یعنی زمانی که سلف توان می گیردباتری یو پی اس خازن توان می دهد و زمانی که سلف توان می دهد خازن توان می گیرد .یو پی اس پس توانهای غیر مفید این دو فقط یکبار از شبکهیو پی اس apc دریافت می شودیو پی اس
و در زمانهای بعد بین آنها تبادل می شود بدون اینکه مولد این توان را تحمل
کند . پس مصرف کننده های اهمی سلفی توان راکتیو خود را دریافت می کنند و
مولد و شبکه توزیع آنرا تولید و پخشباتری یو پی اس نمی کنند زیرا این کار یو پی اسرا خازن انجام می دهد . این خازنها از حالا به بعد ، خازنهای اصلاح ضریب توان نام می گیرند باتری یو پی اس و وظیفه آنها تامین توان راکتیو مورد نیاز مصرف کننده های اهمی سلفی است .
اتصال خازن به شبکه
خازنهای اصلاح ضریب توان باید در شبکه بصورتیو پی اس موازی قرار گیرند باتری یو پی اس . برای اینکار فروش یو پی اسدر شبکه های تکفاز باید به فاز و نول وصل شوند و در شبکه یو پی اسهای سه فاز پس از اتصال بصورت ستاره یا مثلث آنگاه به سه فاز متصل می شوند . این
خازنها باید از انواعی انتخاب شوند که بتوانند دایمی در مدار قرار گیرند
پس باید بتوانند ولتاژ شبکه را تحمل کنند در محاسبه خازن از انواعییو پی اس apc استفاده می شود که ولتاژ مجاز باتری یو پی اس آنها 15% بیشتر از ولتاژ شبکه باشد .
محاسبه خازن
نقش خازن در شبکه کاهش یو پی استوان راکتیو مصرف کنندیو پی اس apc های اهمی باتری یو پی اس – سلفی از دید مولدها است .یو پی اس با این اتفاق ضریب توان مفید به یک نزدیک می شود . پس با کنترل ضریب توان امکان کنترل توان راکتیو وجود دارد . این کار بکمک یک باتری یو پی اسکسینوس فی متر صورت می گیرد . یعنی بکمک کسینوس فی متر می توان دریافت که ضریب یو پی اس apc توان و در نتیجه توان باتری یو پی اس راکتیو در چه وضعیتی قرار دارد .
خازن مذکور باید برابر نیاز یو پی اس apcشبکه باشد در غیر اینصورتیو پی اس خود توان راکتیو از مولدیو پی اس apc دریافت می کند و همچنین سببباتری یو پی اس افزایش ولتاژ آن می شود . پس باید خازن مطابق نیاز شبکه محاسبه شود .پرسش : شبکه به چه مقدار خازن نیاز دارد ؟
پاسخ : مقداری که ضریبیو پی اس apc توان را به یک نزدیک کند . این مقدار خازن خود توان راکتیوی یو پی اسایجاد
می کند که توان راکتیو مصرف کننده اهمی – سلفی را جبران می کند . پس مقدار
خازن به مقدار توان راکتیو مدار بستگی دارد . هر قدر این توان قبلباتری یو پی اس از خازن گذاری بیشتر باشد ، اندازه خازن نیز بزرگتر خواهد بود .
با توجه به مطالب گفته شده باید برای محاسبه خازن دو مقدار مشخص شود :
یک – مقدار ضریب توان شبکه یو پی اس apcقبل از خازن گذاری
دو – مقدار ضریب توان شبکه بعد از خازن گذاری که انتظار داریم شبکه به آن برسد
سه - اندازه توان اکتیو
پس از تعیین این مقادیرمراحلیو پی اس زیر را پی می گیریم . فروش یو پی اسبرای مقدار ضریب توان مطلوبیو پی اس مثلا عدد 9/0 مقدار خوبی است . حال دو مقدار ضریب توان داریم یکی ضریب توان شبکه قبل از خازن گذاری و دیگری ضریب توان مطلوب که می خواهیم با گذاردن خازن به آن برسیم . بکمک رابطه زیر مقداریو پی اس توان راکتیو مورد نظر را که با آمدن یو پی اس apc خازن تامین می شود محاسبه می کنیمباتری یو پی اس . ( توجه : در خرید خازنهای اصلاحیو پی اس ضریب توان بجای فارد برای تعیین ظرفیت خازن از میزان توان راکتیو آن خازن سخن گفته می شود.)
انواع دیودهای قدرت
بسته به مشخصه های بازیابی و روشهای ساخت دیودهای قدرت را به سه گروه می توان تقسیم کرد.
۱-دیودهای استاندارد یا همه منظوره
۲-دیودهای بازیابی معکوس
۳-دیودهای شاتکی
دیودهای همه منظوره
دیودهای یکسوکننده همه منظوره زمان بازیابی معکوس نسبتا زیادی دارندیو پی اس که در حدود ۱μs است و در کاربردهای سرعت پایین بکار می روند کهباتری یو پی اس زمان بازیابی چندان اهمیت ندارد محدوده جریان این دیودها از کمتر از ۱ آمپر تا چند هزار آمپر و محدوده ولتاژ ۵۰ ولت تا حدود ۵۰ کیلو ولت می باشد . این دیودها معمولا به روس دیفیوژن ساخته می شوند . با این وجود یکسو کننده های آلیاژی که در منابع تغذیه دستگاههای جوشکاری بکار می روندیو پی اس از لحاظ هزینه به صرفه ترند و محدوده کاری آنها تا ۳۰۰ آمپر و ۱۰۰۰ ولت می رسد.
دیودهای بازیابی معکوس
دیودهای بازیابی سریع زمان بازیابی کوچک در حدود ۵μs دارند. این دیودها در مدارهای یو پی اس مبدل های dc به dc و dc به ac که سرعت بازیابی اغلب اهمیت بحرانی دارد بکار میروند. محدوده جریانی کارکرد این دیودها از کمتر از یک آمپر تا چند صد آمپر و محدوده یو پی اسولتاژشان از ۵۰ ولت تا حدود ۳ کیلو ولت است.
برای محدوده بالای ۴۰۰ ولت دیودهای بازیابی سریع معمولا به روش دیفیوژن ساخته می شوند و زمان بازیابی بوسیله دیفیوژن طلا یا پلاتین کنترل می شود.برای مخدوده ولتاژ کمتر از ۴۰۰ ولت دیود های اپی تکسیال سرعت کلید زنی بیشتری نسبت یو پی اسبه دیود های دیفیوژنی دارند. دیود های اپی تکسیال ژهنای بیس کمی دارند که باعث می شود زمان بازیابی کوچکی در حدود ۵۰ns داشته باشند .
دیودهای شاتکی
مشکل ذخیره بار در پیوند p-n در دیودهای شاتکی حذف با به حداقل رسیده است.این یو پی اسکار از طریق یک سد پتانسیل که میان یک فلز ویک نیمه هادی وصل می شودانجام می پذیرد. یک لایه فلزی روی یک لایه اپی تکسیال باریک از سیلیکون نوع n قرار داده می شود.سد پتانسیل رفتار یک پیوند p-n شبیه سازی می کند. عمل یکسو سازی فقط به حامل های اکثریت بستگی دارد و در نتیجه حامل های اقلیت یو پی اساضافی برای ترکیب شدن وجود ندارند. اثر بازیابی منحصرا به خاطر ظرفیت خازنی خود پیوند نیمه هادی است.